“Mam, vertel zo min mogelijk. Wij vervelen ons (dood : )) als wij naar lange verhalen moeten luisteren”, aldus zoon. “Geef hen liever een opdracht.”
Mmm, krijg ik spreektijd voor twee groepen middelbare scholieren over het thema sterven, kan ik beter niet te veel zeggen.
Gelukkig was daar docent Nederlands Gerdien Ort van Jena XL Zwolle met wie ik kon sparren. Zij wees me op dit filmpje van Herman Finkers om de spanning aan het begin eraf te halen. Aandacht hebben voor de dood, is aandacht hebben voor het leven luidde de titel van deze lezing in Zwolle. Zo is het ook in mijn ervaring: aandacht hebben voor je sterfelijkheid, werpt vragen op, zoals: wie ben ik? Waartoe leef ik? Waar geloof ik in?
Ik putte uit alle verhalen die ik in de afgelopen jaren mocht optekenen van professionals, geestelijken en mensen die ongeneeslijk ziek waren. Ik vertelde hoe mensen het leven anders, vaak veel meer, waarderen als er nauwelijks nog toekomst is, als het NU de enige zekerheid is. Ik sprak over de lessen in praktische Oosterse wijsbegeerte die ik volg en hoezeer deze mijn kijk op de dood hebben veranderd. Dat hindoes en boeddhisten geloven in wedergeboorte en juist ook de laatste levensfase als een unieke kans zien om te groeien in bewustzijn (hun levensdoel).
De reacties: een meisje vertelde over het ziekteproces en sterfbed van haar opa, een maand eerder. Haar hand in zijn hand toen hij zijn laatste adem uitblies. Een jongen vertelde vooraf dat hij weinig zin had in deze middag omdat hij net een dierbare had verloren. Hij was vrij om te gaan, maar bleef zitten. Een andere jongen kwam naar mij toe, terwijl anderen aan hun afsluitende schrijfopdracht bezig waren, en vertelde dat hij de dood in de ogen had gezien. Hij had zich tijdens die momenten gerealiseerd dat hij veel tijd verspilde en dit anders wilde gaan doen. Tot het normale leven er weer tussenkwam en hij de gedachten aan deze intense ervaring liever wegdrukte. Hij bedankte voor deze middag die dit oude inzicht weer levend had gemaakt: hij ging zijn tijd anders indelen. Eén jongen vouwde een kraanvogel van een zakdoekje en gaf het cadeau. Sommigen gaven zakdoeken met een lieve boodschap aan een ander. Er werd gedicht. Twee meiden verlieten de klas, omdat zij het een belachelijk onderwerp vonden. Dat ook.
Ik vond het zo mooi dat een paar tieners durfden te delen wat ze hadden geschreven of gewoon op het hart hadden. Dit past natuurlijk bij deze school die aandacht durft te hebben voor dit onderwerp. Bij docenten die het inleidden met de leerlingen of na afloop nog een lesuur hierover napraatten. Die langer op school bleven, mocht er een luisterend oor nodig zijn.
Die avond ontving ik via facebook een bericht van een moeder: haar zoon had thuis over de middag verteld (“heel interessant”) en veel raakvlakken gezien met het werk van zijn moeder. It takes a village… laat het spreken over de dood op middelbare scholen gewoon worden. Longarts, palliatief expert en schrijver Sander de Hosson zei in een interview met het blad Op Adem: “Ik begrijp er niks van als scholen er geen aandacht aan schenken. De dood is zo’n essentieel onderdeel van het leven. Ik was er als kind doodsbenauwd voor. Waarom maken we het zo eng door er stelselmatig niet over te praten? Pas als we over de dood kunnen praten, kunnen we het ook over het leven gaan hebben. Dat zei Leonardo da Vinci al.”
En soms is het leven moeilijk. Kan de dood een uitweg lijken. Zelfdoding is doodsoorzaak nummer 1 onder 20-25-jarigen. Laten we het daarom vooral over de dood en hiermee over de zin van het leven hebben. Ik kom graag op uw school praten. Niet te lang, zoals mijn zoon al zei. Maar een uur spreken/luisteren, schrijven en delen over het levenseinde is een begin.